Naamlijst van eenige personen, die in de jaren 1858-1862 uit Westelijk Zeeuwsch-Vlaanderen naar Brazilië zijn verhuisd.
Omtrent vijfenzeventig jaar geleden zijn uit het Land van Cadzand verscheidene personen naar Brazilië vertrokken om lotsverbetering te zoeken. Met behulp van de inlichtingen, mij door ouden van dagen verstrekt, en van de opgaven, voorkomende in lidmatenboeken en bevolkingsregisters, heb ik van deze landverhuizers een naamlijst opgemaakt, voor wier volledigheid ik wel niet kan instaan, maar niettemin hier laat volgen.
Van hetgeen onze landgenooten en hun nazaten daar ginds in het verre Brazilië is wedervaren, weet ik weinig te vertellen. In de aflevering van het maandschrift Neerlandia van November 1926 staat er van te lezen, dat op het hoogland van Espiritu Santo in een bijna volkomen afzondering twee Luthersche kerkgemeenten bestaan, waartoe vele Duitsche kolonisten behooren alsmede eenige Hollanders. Deze laatsten wonen op een hoogvlakte, tamelijk dicht bij elkaar, in een kolonie, Holland geheeten. Zij wonen daar reeds in het vierde geslacht en hebben als familietaal nog steeds hun moedertaal, het Hollandsen, bewaard. In hun kerk wordt Duitsch gesproken 'en bij het werk Portugeesch, dat de algemeene landstaal is in Brazilië. Het zijn gereformeerden, die omstreeks 1860 zich in Espiritu Santo hebben gevestigd,' en zij stammen van nabij de Belgische grens. Alleen de alleroudsten kunnen zich nog iets van Holland herinneren, maar toch is het Hollandsch nog altijd hun familietaal. De toenmalige Zwitsersche consul te Victoria, begaan met het lot dat zoo vele Protestanten, die volkomen verstoken waren van eenige godsdienstige leiding, met zedelijken ondergang bedreigde, heeft zich veel moeite voor hen gegeven en weten te bewerken, dat vóór 1870 reeds twee Duitsche predikanten derwaarts zijn gezonden. Het land is een met kloven doorsneden bergklomp. Het vervoer geschiedt uitsluitend op ezels. De kolonisten zijn allen koffieplanters, die bij hun uiterst eenvoudige leefwijze ook allen een min of meer gevulden spaarpot hebben. Voor de kolonie Holland is het naastgelegen marktvlek Porto de Cachocira, twee dagen rijdens, bergop en bergaf.
In de Maart-aflevering 1929 van hetzelfde tijdschrift komt nog het een en ander voor betreffende de Nederlandsche nederzetting Santa Leopoldina in Brazilië, ontleend aan de mededeelingen van een te Luxemburgo-Leopoldina werkzaam predikant. Deze verhaalt, dat de Hollandiakapel 34 gezinnen telt, en dat andere nog verspreid wonen in den Staat Espiritu Santo, want de grond in de eerste kolonie is uitgeput en daarom zoeken de menschen steeds nieuw bouwland. Daar is echter niet veel oerwoud meer en door de veepest heeft ook de veestapel veel geleden, in huis, onder elkander, spreken de menschen nog Hollandsch, maar de omgangstaal daarbuiten is Portugeesch, waarbij als derde taal het Duitsch komt, waarin gepredikt en godsdienst onderwijs gegeven wordt De kans voor behoud van het Hollandsch staat dus slecht, ook omdat de kinderen de Braziliaansche staatsscholen bezoeken. Een van de gemeenteleden, de hoogbejaarde Jeremias Lauret, kent Nederland nog uit eigen aanschouwing, zijn zonen Anton, Abraham, Izaak zijn leiders van de kolonie. Verder vindt men de namen Boone, Schive, Lampier, van Schaftel. Wat de gemeente noodig heeft en haar voortbestaan zou verzekeren is de bouw van een nieuwe kapel, die tegelijk als school dienst zou doen. Men is reeds begonnen en, om kosten te sparen, bouwen de menschen zelven voor zoover zij arbeidsuren kunnen missen. De kapel is sober en eenvoudig ontworpen, maar de bouwkosten gaan toch boven het vermogen der meest schamele lieden, en ook voor de inrichting van het gebouw moet er geld zijn. De Nederlandsche Gustaaf-Adolf Vereeniging helpt wel sinds eenige jaren maar hare middelen zijn helaas beperkt. Stellig gevoelen de menschen zich nog Nederlanders. Zij zouden zich hartelijk verheugen wanneer het hun nog eens mocht gebeuren een vertegenwoordiger van het oude Vaderland nog eens in hun midden te zien. In de November-aflevering van Neeriandia 1927 is afgebeeld een photographie van de Evangelisch-Luthersche Synode van Espiritu Santo in Brazilië, waarop als vertegenwoordiger der Hollandia-kapel voorkomt de bovengenoemde Anton Lauret. Daar staat bij vermeld, dat Espiritu Santo het lage kustland is boven Rio de Janeiro, en dat in Santa Leopoldina een honderdtal Hollanders wonen, die een gemeente vormen met een eigen kapel en school, waarin Duitsche predikanten en onderwijzers dienst doen, en dat de menschen arm zijn.
Dr. J. d. Hullu
AARDENBURG.
Noch het bevolkingsregister noch de lidmatenboeken van de Ned. Hervormde en Doopsgezinde gemeenten te Aardenburg maken melding van personen, die uit deze plaats naar Brazilië zijn verhuisd.
BIERVLIET.
Het lidmatenboek van de Ned. Herv. gemeente van Biervliet vermeldt geen personen, die van daar zijn vertrokken naar Brazilië.
BRESKENS (Bevolkingsregister).
1850, 2 Febr. Maria Theunisse, Ned. Herv. dienstmeid, geboren te Zuidzande 2 Sept. 1830.
CADZAND (Ned. Herv. lidmatenregister).
1858, 23 April. Adriaan van den Broeke, Pieternella de Veij.
1858, 26 April. Pieter Boogaard en Tannetje de Wagemaker, echtelieden, Jacob Wensch en Janneke Maria de Rooij, echtelieden.
1858. 28 Mei. Jannes Dierings, Carolina Dierings, Michiel Dierings, Abraham Dierings, Cornelia Neuféglise.
1859. 20 Febr. Cornelia la Gasse, Jannes Jacobse.
1860. 9 Febr. Catharina Baas, Cathalina la Gasse, Abraham Hoevenaar, Catharina Israël, Jacobus Israël, Pieter Louwers, Izaak de Maker, Abraham Ie Mahieu, Magdalena Johanna de Ruysscher.
1861, 22 Maart. Sara Morel.
1861, 21 April. Pieter de Freyn en Adriana Burgel, echtelieden.
GROEDE (Bevolkingsregister).
1858. 29 Mei. Jacobus Vermeulen, slager, geboren te IJzendijke 22 Maart 1821, met zijn vrouw Maria Francoise geb. te Groede 8 Aug. 1821 en zoon Christiaan V. geb. 8 Oct. 1847. Allen Ned. Hervormd.
1859. 26 Febr. Ary Lambregtsen, arbeider, geb. te Groede 31 Aug. 1820.
1859. 29 April. Johannes Philippus Risch, winkelier, geb. te Groede 2 Oct. 1819 met zijn vrouw Janneke Bril geb. te Cadzand 24 Dec. 1819 en kinderen Janneke R. geb. te Schoondijke 1 Oct. 1843, Daniel Cornelis R. geb. te Groede 16 Mei 1848, Johanna Catharina R. geb. te Groede 18 Oct 1849, Catharina Maria R. geb. te Groede 31 Aug. 1851, Maria Sara R. geb. te Groede 28 Juni 1853, Johannes Philippus R. geb. te Groede 19 Nov. 1855, Lambertus Christiaan R. geb. te Groede 23 Aug. 1857.
Johannes Ph. Risch was Evangelisch Luthersch en overleed in de kolonie Santa Maria da Soledade in Dec. 1861. Zijn vrouw was Ned. Hervormd.
1860, 12 Maart. Pieter Jacob Datthijn, arbeider, geb. te IJzendijke in 1827, met zijn vrouw Maria de Visser arbeidster, geb. te Schoondijke in 1826 en dochter Elizabeth D. geb. te Schoondijke 5 Sept. 1852. Allen Ned. Hervormd.
1860. 17 Dec. Elizabeth Schijve, wed. arbeidster geb. te Zuidzande 11 Nov. 1812, Abraham Boone, geb. te IJzendijke 26 Dec. 1842, Johanna Boone, geb. te IJzendijke 13 April 1843, Johannes Boone, geb. te Schoondijke 31 Aug. 1844, Elizabeth Adriana Schijve geb. te Groede 4 Januari 1856, Pieter Johannes Krijger, ongehuwd, arbeider, geb. te Oostburg 14 Juni 1834. Allen Ned. Hervormd.
1861. 27 Januari. Abraham Kallaart, Ned. Herv. Arbeider geb. te Oostburg 3 Mei 1802, met zijn vrouw Barbara Theresia Cauwels, Roomsch, geb. te Eede 5 April 1830 en kinderen, allen Roomsch, Johannes K. geb. te Eede 28 Oct. 1850, Maria K. geb. te Groede 11 Sept. 1852, Abraham K. geb. te Groede 2 Nov. 1854, Eduardus K. geb. te Groede 19 Januari 1859.
1861, 1 Febr. Abraham Valkenier, arbeider, geb. te Cadzand 19 Aug. 1816, met zijn vrouw Johanna Smoor, arbeidster, geb. te Zuidzande 8 Maart 1819, en kinderen Agatha Amelia V. geb. te Zuidzande 23 Aug. 1838, Jozias Cornelis V. geb. te Waterlandkerkje 29 Sept. 1842, Pieter V. geb. te Groede 11 Nov. 1846, Jacob V. geb. te Groede 11 Nov. 1850, Johanna V. geb. te Groede 3 Juni 1856. Allen Ned. Hervormd.
1861, 23 Maart Pieter Crince, arbeider, geb. te Groede in 1798, met zijn vrouw Maatje de Meulenaar, arbeidster, geb. te Groede in 1799 en kinderen Maria C. arbeidster, geb. te Groede in 1827 en Suzanna Maria C. arbeidster, geb. te Groede in 1828. Allen Ned. Hervormd.
Zonder vermelding van Jaar.
Wilhelmina Louisa Kerwis, geb. te Sas van Gent in 1818 (Evangelisch Luthersch lidmatenregister), Catharina Hermenet (Ned. Herv. lidmatenregister).
HEILLE.
Het bevolkingsregister van Heille vermeldt geen personen, die van hier naar Brazilië zijn vertrokken. .
NIEUWVLIET (Ned. Herv. lidmatenregister).
1858. Anthonie de Vey.
1859. Abraham de Gellekens en zijn vrouw Maria Dekkers, Maria Cornelia van Houte, Magdalena de Kubber, Jacob Verduijn.
1860. Sara du Bois, Izaak Boone.
1861. Pieter Heule, Suzanna de Reu.
OOSTBURG (Bevolkingsregister).
1859. 24 Maart Elizabeth Goethals, ongehuwd, geb. te Oostburg in 1832, Jan Goethals, geb. te Oostburg 3 Sept. 1852, Pieternella Goethals geb. te Oostburg 25 Januari 1858. Allen Ned. Hervormd.
1861. 1 Febr. Pieternella Chambery, zonder beroep, geb. te Aardenburg in 1816, eerst gehuwd met Abraham Jozias de Mersseman en sinds 31 Aug. 1859 met Jan Smit bijgenaamd Ter Veen. Jozina Catharina de Mersseman, zonder beroep, geb. te Oostburg in 1838, Catharina Jozina de Mersseman, zonder beroep, geb. te Oostburg in 1840, Jansje de Alersseman, zonder beroep, geb. te Oostburg in 1841, Jan Smit bijgenaamd Ter Veen, zonder beroep, geb. te Odoorn in Drenthe in 1816. Leendert Faas, voerman, geb. te Oostburg in 1816, Jacoba Stoppels, zonder beroep, geb. te Oostburg in 1824, Adriaan Faas, geb. te Oostburg 23 Febr. 1851, Leendert Faas, geb. te Oostburg 28 April 1853, Elizabeth Faas, geb. te Oostburg 21 Sept 1856, Jacobus Faas, geb. te Oostburg 3 Juni 1860. Allen Ned. Hervormd.
In het lidmatenregister der Ned. Herv. Gemeente van Oostburg, welke gemeente zich gelijk bekend is ook over een deel van de aangrenzende burgerlijke gemeenten Waterlandkerkje en Schoondijke uitstrekt, vindt men verder nog als vertrokken naar Brazilië vermeld:
1860. 17 Dec. Elizabeth Gemert (?), Abraham Vermeulen. Bij den laatstgenoemde staat in het register aangeteekend: teruggekomen 1861, 16 Dec'. Jan den Hollander, Elizabeth Steijaard.
RETRANCHEMENT (Bevolkingsregister).
1858. 10 Febr. Jannes van Hee, ongehuwd, arbeider, geb. te Retranchement 6 Sept. 1826, Ned. Hervormd.
1859. 29 Alaart Pieter van Hee, ongehuv/d, arbeider, geb. te Retranchement 31 Juli 1831, Maatje van Hee, ongeh. arbeidster, geb. te Retr. 13 Sept 1837, Pieter van Grol, ongeh. arb. geb. te Retr. 19 Aug. 1845, Maria van Grol, ongeh. arb. geb. te Retr. 22 Juli 1842, Lambertus van Grol, arb. geb. te Retr. 23 Febr. 1833, Levina Vinke ongeh. zonder beroep geb. te Retr. 15 Sept. 1839, Maria Scheerens ongeh. zonder ber. geb. te Retr. 17 Januari 1836, Catharina van Grol ongeh. arb. geb. te Retr. 25 Febr. 1836, Abraham van Lare ongeh. armlastig geb. te Retr. 13 Febr. 1835, Jacomina Vinke, weduwe, armlastig, geb. te Retr. 2 April 1821, Anna van Grol geb. te Retr. 25 Maart 1853. Allen Ned. Herv.
1860. 10 Febr. Charles Lucieer, weduwnaar kleermaker, geb. te Nieuwvliet 4 April 1801, Jozina de VIeeschhouwer ongeh. geb. te Aardenburg 12 Maart 1844, Abraham Jannes Lauret, gehuwd, arb. geb. te Zuidzande 3 Aug. 1810, Anthonie Lauret, ongeh. schoolleerling (sic) geb. te Retr. 30 Oct 1842, Jozias Lauret, geb. te Retr. 4 Mei 1846, Abraham Jannes Lauret, geb. te Retr. 11 Febr. 1848, Jannes Lauret, geb. te Retr. 23 Aug. 1849, Neeltje Lauret ongeh. zonder ber. geb. te Retr. Mei 1841, Pieter Lauret geb. te Retr. 1 April 1852, Elizabeth van de Gezelle geh. arb. geb. te Retr. Juni 1811. Allen Ned. Herv.
1860. 17 Dec. Pieternella van Hoorn geh. geb. te Middelburg in Zeeland 15 Febr. 1837, Ned. Herv.
1861. 23 Februari. Jacob van Roo, gehuwd, arb. geb. te Groede 21 Oct 1833, Francina Haak, gehuwd, arb. geb. te Groede (1828?), Jacob van Roo, geb. te Groede 27 Juni 1856, Francina van Roo geb. te Groede 27 Mei 1853, Pieter van Roo geb. te Groede 26 Maart (1860?). Allen Ned. Hervormd.
1861. 12 Dec. Thomas Jannes Casteleijn, geh. arb. geb. te Schoondijke 19 Nov. 1828, Wilhelmina Wittewrongel, geh. arb. geb. te Retr. 19 Oct 1825, Maria Wilhelmina Casteleijn, geb. te Zuidzande 24 Juni 1854, Jannes Thomas Casteleijn, geb. te Zuidzande. 19 Aug. 1856, Johanna Wilhelmina Casteleijn, geb. te Zuidzande 1 Januari 1857. Alaria Wilhelmina (sic) Casteleijn geb. te Retr. 16 Januari 1860, Elizabeth Wilhelmina Casteleijn, geb. te Retr. 5 Mei 1861. Allen Ned. Hervormd.
1861. 18 Dec. Jacob Jansen, geh. arb. geb. te Groede 31 Aug. 1811, Maria Vinke, geh. arb. geb. te Biervliet 26 Oct 1816, Neeltje Jansen, ongeh. arb. geb. te Retr. 6 Maart 1842, Maria Jansen, ongeh. zonder ber. geb. te Retr. 21 April 1847, Willem Jansen geb. te Retr. 15 Febr. 1850, Jacob Jansen geb. te Retr. 15 Febr. 1850, Johannes Jansen geb. te Retr. 1 Juni 1853, Pieter Jansen geb. te Retr. 27 Dec. 1856, Abraham Jansen geb. te Retr. 27 Dec. 1856. Allen Ned. Hervormd.
1862. 12 April. Catharina Miëns, ongeh. arb. geb. te Retr. 24 Oct 1795, Jannes Miëns, ongeh. arb. geb. te Retr. 23 Nov. 1820.
SCHOONDIJKE (Ned. Herv. lidmatenregister).
1861. Suzanna Maria Crince, Izaak Johannes Leenhouts, Jannes Leenman.
1862. Pieter Casteleijn, Maria Lambrechts, Levina van de Luijster, Elizabeth Mabelis, Janna de Meester.
Zonder vermelding van jaar.
Suzanna Lampier.
Hierbij gelieve men in het oog te houden dat een gedeelte van de Ned. Hervormden, onder de burgerlijke gemeente Schoondijke wonende, behooren tot de Ned. Herv. gemeente van Oostburg.
SINT ANNA TER MUIDEN.
Het eerst van 1861 af loopende bevolkingsregister vermeldt geen personen, die van hier naar Brazilië zijnvertrokken.
WATERLANDKERKJE (Ned. Herv. Lidmatenregister).
1860. 10 Febr. Jannes Catsman en Elizabeth Bruijsschaart, echtelieden.
Hierbij gelieve men in het oog te houden dat een gedeelte van de Ned. Hervormden, onder de burgerlijke gemeente Wateriandkerkje wonende, behooren tot de Ned. Herv. gemeente van Oostburg.
ZUIDZANDE (Ned. Herv. lidmatenregister).
1859. 27 Febr. Jacob Mabelis, Johanna Porrey.
1860. 11 Febr. Maria Jonville.
1860, 15 Dec. Pieter du Bois, Jacob Callewaard, Janna van Hee, Jacobus Israël, Catharina Jongman, Abraham Schijve, Abraham Schijve, Johanna Schijve, Pieter Schijve.
Zonder vermelding van Jaar.
Pieter Crince.
In het zeer onvolledig bewaard gebleven Bevolkingsregister van Zuidzande vindt men nog vermeld dat van daar naar Brazilië zijn vertrokken:
1862. 12 April. Jannes Elias, arbeider, geb. te Cadzand 6 Nov. 1819 met zijn vrouw Janneke de Smidt, geb. te Zuidz. in Mei 1827, en zoons, allen geboren te Zuidz., n.l. Jannes E. 27 Juni 1852, Jacob E. 22 Aug 1854, Pieter E. 14 Aug. 1856, Martinus E. 22 Oct 1858, Abraham E. 13 Juni 1860, Magdalena Ghijsels geb. te Retranchement 8 Maart 1819.
Terug naar de informatie pagina.
Update 01 dec 2007.